A. GİRİŞ
Günümüzde gittikçe artan sosyal medya kullanımıyla birlikte sosyal medya hukuku ve dijital ortamlarda insan haklarının korunması ile ilgili tartışmaların ardından blockchain, sanal gerçeklik ve metaverse kavramları da dijital dünyada yerini aldı. Devletlerden ve kurumlardan bağımsız olarak tüm dünyada dikkat çeken ve kullanımı günden güne artan blockchain ve sanal gerçeklik kavramlarının tartışıldığı bu süreçte henüz bu kavramların hukuki boyutları tam olarak anlamlandırılamamışken hızla gelişen teknoloji ile metaverse kavramı hayatımıza girdi. Bu durum ise akıllara pek çok soru işareti getirdi. Bu kapsamda bu yazıda metaverse kapsamında işlenebilecek suçlar ve sanal evrenin hukuki boyutu incelenecektir.
B. METAVERSE NEDİR?
Kelime kökeni ve anlamı olarak bakıldığında “meta” Yunanca asıllı bir kelime olup “ötesi, sonrası” anlamına gelmekte iken “universe” kelimesi Batı dillerinde “evren” anlamına gelmektedir. Bu incelemeden anlaşılacağı üzere metaverse ifadesi, “meta-universe” ‘ün kısaltması olarak metaverse “evren ötesi, evren sonrası” anlamına gelmektedir.
Metaverse, dijital ve gerçekliği arttırılmış sanal bir evrendir. Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg tarafından internetin yerini almayı planlayan sanal gerçeklik yapısı olarak tanımlanmıştır. Bu yeni nesil internet evreninde kullanıcılar birbirleriyle daima bağlantı halinde kalabilecek, birlikte iş görüşmeleri yapabilecekleri gibi konserlere gidip oyunlar oynayabileceklerdir. Daha kısa bir ifadeyle, metaverse’ün birden fazla sanal dünyayı bir araya getiren çevrimiçi üç boyutlu bir dünya konsepti olduğunu söyleyebiliriz. Bu şekilde meta veri deposu, sanal dünyayı ekonomik ve toplumsal açıdan düzenleyerek dünyada fiziksel olarak karşımıza getirmeyi amaçlamakta ve bizlere yeni bir deneyim sunmayı amaçlamaktadır.
C. METAHUMAN KARAKTERİ VE AVATARLAR
Avatar kavramı uzun yıllardır hayatımızda olan bir kavramdır, internette kendimize “avatar” adı altında minik görseller seçebilir ve profil resimlerinden emojilere kadar pek çok yerde kendimize benzeyen bu görselleri, avatarları kullanabiliriz ancak metaverse evreninde avatarlar yeterli olmayacaktır. Bize çok benzeyen, stilize edilmiş avatarlar yerine gerçekçi üç boyutlu dijital insanlar kullanılacaktır. Metahuman karakterleri gerçek insan görüntüsünden ayırt edilmeyecek kadar mükemmel olacak. İnsandaki tüm ayrıntıları ve kusurları barındırabilecektir. Bu evrende oluşturduğumuz bu dijital insanlar yani metahumanlar birbiriyle etkileşime girecek ve sosyal etkinliklere katılabilecektir.
Sosyalleşme artık metaverse evreninde gerçekleşecek. Zaman içerisinde ise bu evrende sosyalleşen insanların yaptıkları eylemler hakkında hukuki düzenlemelerin yapılması gerekliliği doğacak ve evrendeki dijital insanların işledikleri suçlardan sorumlulukları, ölen kişilerin mirası gibi konular gündeme gelecektir.
D. HUKUKİ BOYUT
Metaverse, yani sanal dünyalar yazılım kodlarından meydana getirildiğinden bilişim hukukuna ait genel kuralların ve suçların sanal evrenlerde de yaptırıma tabi tutulacağı tahmin edilmektedir. Ancak işin hukuki boyutu bununla sınırlı kalmayacaktır. Metaverse, günümüzde oynadığımız oyunlardan veya sosyal medya platformlarından çok daha farklı olduğundan daha geniş çaplı ve daha detaylı hukuki düzenlemelerin yapılaması gerekecektir. Bu evrende iki boyutlu dijital oyunlardan farklı olarak sanal gözlük ve eldivenleri takarak dolaşılıp nesnelere dokunulabildiği ve gerçek para birimlerinin kullanıldığı göz önüne alındığında ciddi hukuki düzenlemeler gerektirdiğinin söylenmesi yanlış olmaz.
1. Metaverse Hukuk Sistemi
Öncelikle bu evrende gerçek para birimleriyle sahip olunan sanal mülkiyetin korunması ve ortaya çıkabilecek dolandırıcılık faaliyetleri hakkında önlemler alınması için çeşitli düzenlemeler getirilmesi beklenmektedir. İnternet ve sosyal medya uygulamalarında her platform kendi kurallarını belirlemiştir, benzer bir yaklaşımla sanal evrende de platform kuralları belirlenecektir. Ancak kamu düzenini korumak için; devletlerin de bu sanal evrenler ile ilgili hukuki düzenlemeler yapması ve platformların da kendi kurallarını bu hukuki düzenlemelere göre belirlemesi gerekebilir. Ayrıca konulan kurallar çerçevesinde sanal evrende suç olarak kabul edilen fiillerin nasıl ispatlanacağı sorusu da önemli bir tartışma haline gelebilir. Genel beklenti platform kurallarının oldukça sıkı ve adaleti sağlamaya yönelik olması olsa da metaverse’ün doğası gereği pek çok ülkeden katılımın mümkün olması göz önüne alındığında genel anlamda her devletin hukukuna uygun şekilde adaletin nasıl sağlanacağı henüz belli değildir. Üstelik IBM, Microsoft, Apple ve Facebook (yeni ismi ile Meta Inc) gibi şirketlerin kendi teknolojilerini kullanarak birden fazla metaverse oluşturduğunu düşündüğümüzde sanal evrenler arası geçiş ve bu sanal evrenlerin hukuki sorumluluğun nasıl belirleneceği ayrı bir tartışma konusudur.
Sanal evrende hayat oldukça farklı olacağından ayrı bir sanal evren hukuk sisteminin ortaya çıkması, devletler ve şirketlerin beraber çalışması sonucunda ayrı kuralların oluşturulması da gündeme gelebilir. Metaverse içerisindeki metahumanlar üzerindeki hakların korunması, alım-satım işlemlerinin düzenlenmesi ve bu evrendeki değerlerin haczinin mümkün olup olmadığı gibi konuların düzenlenmesi gerekmektedir.
2. Vergi Hukuku Bakımından Metaverse
Devletlerin metaverse üzerinde vergilendirme sistemi kurup kuramayacağı da tartışılmaktadır. Sanal evrende merkeziyetsiz bir yapı kurulması durumunda vergi hukuku bakımından düzenleme yapmak oldukça zor olacaktır. Devletlerin çifte vergilendirme karşısında önlemler alması gerekebilir. Aynı zamanda sınır ötesi vergilendirme ve diğer çeşitli sorunlar ile karşılaşılabilir.
3. Miras Hukuku Bakımından Metaverse
Kullanıcıların ölümü halinde avatar ve sanal evrendeki varlıklarının durumunun ne olacağı hakkında düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Türk Hukuku’nda Antalya Bölge Mahkemesi 6. Hukuk Dairesi’nin 13/11/2020 tarihli 2020/905 numaralı kararı ile dijital varlığın merhumun mirasının parçası olduğuna dair hüküm kurulmuştur. Bu karara paralel olarak Metaverse varlıklarının da mirasa konu olacağından bahsedebiliriz.
4. Borçlar Hukuku ve İş Hukuku Bakımından Metaverse
Şüphesiz iş hukuku bakımından ortaya çıkacak en büyük soru iş kazası hakkında olacaktır. Kullanıcıların kendi evlerinden VR gözlükleri ile metaverse’e ofisine geçiş yaptıklarında, yaralanmaları veya kullanılan araçlarda elektronik problemler oluşması durumunda bedensel zarara uğradıklarında evde olmalarına rağmen iş kazasından bahsedilecek midir, bahsedilmesi durumunda ise bunun yaptırımları ne olacaktır? Aynı şekilde güvenlik açığının bulunması durumunda işçinin tazminat hakkı doğacak mıdır?
Borçlar hukuku kapsamında sorumluluğun belirlenmesi konusunda çeşitli sorunlarla karşılaşılabilecektir.
5. Ceza Hukuku Bakımından Metaverse
Metaverse’de suçların nasıl soruşturulacağı ve özellikle, Türk Ceza Kanunu m. 244 ‘ün uygulama alanı bulup bulamayacağı tartışma konusudur.
Metaverse’de bilinen ilk taciz vakası 26 Kasım’da gerçekleşmiş, Meta kadının Facebook’da bulunan Horizon Worlds grubunda anlattıklarının ardından soruşturma başlatılmıştır. Sanal dünyadaki tacizin gerçek hayattaki tacizden farkı olmadığı ve bu sanal evrenin üç boyutlu fiziksel bir alan olduğu düşünüldüğünde uygulamanın koyduğu Safe Zone adı verilen sosyal medya platformlarından bildiğimiz üzere diğer kullanıcılarla etkileşime geçilmesini engelleyen özelliğin yeterli olmayacağı görülmektedir. Platformun geliştirilmesinin yanı sıra devletlerin de bu hususta önlemler alması gerekmektedir
E. SONUÇ
Gelişen dijital dünyada metaverse kavramının hayatımıza hızla girmesi, hukuk dünyasındaki gelişmelerin hızlanmasını gerektirmektedir. Devletlerin hukuk düzenlerinin bu süreçte büyük değişimlerle karşı karşıya olacaktır. Devletler hukuki düzenlemelerini bir an önce yapmalıdır. Metaverse projeleri birbiri ardına hızla gelişmekte iken hukuk düzeni bu gelişme hızını yakalayamaz ise ciddi problemler ortaya çıkabilir. Hukukun her alanında değerlendirme yapılması, sanal dünyanın gelişim hızına paralel olarak hareket edilerek önlemler alınması gerekmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
[1] James, Bentley; Özgün ,Batuhan, ”Türk Mahkemesi’nin Dijital Mirasa İlişkin Kararı”
https://yztd.org.tr/blog/turk-mahkemesinin-dijital-mirasa-iliskin-karari#:~:text=Hukuk%20Dairesi’nin%2013%2F11,a%C3%A7%C4%B1lan%20davaya%20ili%C5%9Fkin%20h%C3%BCk%C3%BCm%20kurulmu%C5%9Ftur. Erişim Tarihi: 20.05.2021
[3] http://english.seoul.go.kr/seoul-first-local-govt-to-start-new-concept-public-service-with-metaverse-platform/ Erişim Tarihi:11.08.2021
[4]https://academy.binance.com/en/articles/what-is-the-metaverse?utm_campaign=googleadsxacademy&utm_source=googleadwords_int&utm_medium=cpc&gclid=Cj0KCQiAmeKQBhDvARIsAHJ7mF51tNYMfGEzzIa2ROh-oCR-iWCioFS67q00pwzujM251vE6jKYRGxYaAgb-EALw_wcB Erişim Tarihi:15.02.2022
[5] Basu,Tanya, “The Metaverse Has A Groping Problem Aldready” https://www.technologyreview.com/2021/12/16/1042516/the-metaverse-has-a-groping-problem/ Erişim Tarihi:16.12.2021
[6]Mükyen, Barış, “Metaverse Evreni ve Gündeme Gelebilecek Hukuki Sorunlar” https://www.tomorrow.com.tr/teknoloji/1802/ Erişim Tarihi: 06.01.2022