A. GİRİŞ
İnternet günümüzde birçok alanda bilgiye erişimimizi hızlandırıp hayatımızı kolaylaştırmakta ve hayatımızda geniş yer kaplamaktadır. Bu durum birtakım dezavantajları da beraberinde getirmektedir. İnternet üzerinden bilgiye erişimimiz ve kendimizi ifade etmemiz elbette sınırsız değildir; düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü, düşünce ve kanaat özgürlüğü, özel hayatın gizliliği ve haberleşme özgürlüğü gibi anayasal haklar ile internet kullanımına bir sınır getirilmiştir. Bu sınırın aşılması sonucunda ise genel adıyla “bilişim suçları” ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla bu suçların işlenmesi sebebiyle internet ve internet kullanımına yapılacak müdahaleler, bireylerin anayasal haklarını da doğrudan etkileyecektir. Bu Kapsamda bu yazıda 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkına Kanun (“İnternet Kanunu”) kapsamında internet erişimine getirilen bazı kısıtlama türleri incelenecektir.
B. ERİŞİMİN ENGELLENMESİ
Erişimin engellenmesi; internet üzerinden yayımlanan haber, fotoğraf, video, yorum gibi içeriklerle kişilik haklarının veya özel hayatın gizliliğinin ihlali, içeriğin suç teşkil etmesi, üstün kamu yararının bulunması gibi nedenlerle öncelikle hukuka aykırı içeriğin bulunduğu internet sitesindeki URL’ye, ihlal bu şekilde giderilemediği takdirde tüm internet sitesine erişimin engellenmesini ifade etmektedir[1].
İnternet erişim özgürlüğüne önemli müdahalelerden biri olan erişimin engellenmesi, İnternet Kanunun 8. maddesi ile hayatımıza girmiştir. Bu maddeye göre erişim engellemesi ya koruma tedbiri olarak ya da Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (“BTK”) (önceki düzenlemede Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı) tarafından yerine getirilen idari tedbir olarak karşımıza çıkmaktadır. Erişim engeli kararı İnternet Kanununda belirtilen katalog suçlar için verilebildiği gibi kişilik hakkı ihlal edilenler tarafından yapılan başvurular hakkında da verilebilmektedir.
İnternet Kanunu m. 8/1-a’da belirtilen intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma, müstehcenlik, kumar oynanması için yer ve imkân sağlama gibi katalog suçların işlenmesi veya işlendiğine dair yeterli şüphenin bulunduğu hallerde, soruşturma evresinde sulh ceza hakimliği, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından erişimin engellenmesi kararı verilebilmektedir. Soruşturma evresinde, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, Cumhuriyet Savcısı tarafından da bu karar alınabilir. Ancak, Cumhuriyet Savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulmalı, hâkim de en geç yirmi dört saat içinde kararı onaylamalıdır. Verilen süre içerisinde karar onaylanmaz ise verilen erişimin engellenmesi kararı, Cumhuriyet Savcısı tarafından derhal kaldırılır.
Bu maddenin idari tedbir olarak uygulanması BTK Başkanı tarafından gerçekleştirilmektedir. BTK Başkanı; çocukların cinsel istismarı, müstehcenlik, fuhuş, kumar oynanması için yer ve imkân sağlama ve 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçlar için re’sen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellemesi kararı verebilmektedir. İçerik ve yer sağlayıcısı yurt dışında bulunuyor olsa dahi yukarıda sayılan suçların varlığı halinde BTK Başkanı’nın yetkisi mevcut olacaktır.
Katalog suçlar bakımından erişimin engellenmesi talebinin karara bağlanması için bir süre öngörülmemişken, İnternet Kanunu m. 9/6 uyarınca kişilik hakları zarar gören kişilerin erişim engeli talepleri hakim tarafından yirmi dört saat içerisinde karara bağlanmaktadır. Ayrıca verilen erişim engeli kararı derhal ve en geç kararın bildirilmesinden itibaren dört saat içinde uygulanır.
Koruma tedbiri olarak verilen erişimin engellenmesi kararını yerine getirmeyen içerik, yer veya erişim sağlayıcılarının sorumluları, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı sürece, beş yüz günden üç bin güne kadar adli para cezasına hükmedilecektir. Erişimin engellenmesi kararı idarî tedbir olarak verilmişse ve kararının yerine getirilmemişse, Başkan tarafından ilgili içerik, yer ve erişim sağlayıcısına, on bin Türk Lirasından yüz bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilecektir.
Bu konuda internet süjelerinin sorumlulukları da bulunmaktadır. İnternet Kanununa göre içerik sağlayıcı, yer sağlayıcı, erişim sağlayıcı, toplu kullanım sağlayıcı ve sosyal ağ sağlayıcı olmak üzere beş süje bulunmaktadır. Genel olarak bu sağlayıcılar sağladıkları içeriğin hukuka uygunluğunu kontrol etmekle yükümlü olmamakla birlikte, hukuka aykırı içerik bildirildiği takdirde içeriği yayından kaldırmak veya içeriğe erişimi engellemekle yükümlülerdir.
C. İÇERİĞİN KALDIRILMASI
İçeriğin kaldırılması; internet aracılığı ile paylaşılan haber, fotoğraf, video, yorum vb. içeriklerin hukuka aykırılık teşkil etmesi sebebiyle kaldırılması anlamına gelmektedir. İçeriğin kaldırılması hususu İnternet Kanunu’nun 9. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde ana hatlarıyla incelendiğinde aşağıdaki hallerde içeriğin kaldırılabileceği görülmektedir:
– Kişilik haklarının ihlali,
– Suç teşkil eden içeriğin varlığı,
– Özel hayatın gizliliğinin ihlali,
– 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun ihlali,
– Unutulma hakkının kullanılması,
– Kamu yararı ve kamu düzeninin gerektirdiği haller.
Bu madde kapsamında verilecek içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararları, sadece kişilik haklarının ihlalinin gerçekleştiği kısım özelinde olacaktır. Ancak, hâkim sadece belli bir kısımdaki içeriğe erişimin engellenmesi ile ihlalin engellenemeyeceğine kanaat getirirse, gerekçeli şekilde internet sitesindeki tüm yayına yönelik olarak erişimin engellenmesine karar verebilir. İçeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı, yer sağlayıcılar ile erişim sağlayıcı tarafından derhâl, en geç dört saat içerisinde yerine getirilir.
Sulh ceza hakiminin kararını belirtilen şartlara şekilde yerine getirmeyen içerik, yer ve erişim sağlayıcıların sorumluları, beş yüz günden üç bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
D. ERİŞİM FİLTRESİ
Zararlı içeriğe erişimi engellemenin bir diğer yolu da erişim filtresidir. Bu filtreleme arama motorları üzerinden anahtar kelimelerle sağlanmaktadır. Ancak bu filtre kesin bir çözüm değildir, farklı ülkeler üzerindeki sunucular üzerinden erişimi engellenen sitelere veya içeriğe ulaşım sağlanabilmektedir. Bu filtreleme ile her ne kadar zararlı içeriğin ve yanlış bilginin yayılması önlenmek istense de, zaman zaman devletler bu aracı amacının dışında kullanarak bir sansür uygulamasına çevirebilmektedirler. Bu kapsamda ülkemizde Wikipedia’ya üç sene boyunca erişilememesini bu duruma örnek gösterebiliriz.
E. SONUÇ
Özetlemek gerekirse, İnternet Kanunu ile getirilen çeşitli tedbirler, aynı zamanda kişilerin haklarına yapılan bir müdahale niteliği de taşımaktadır. Bu sebeple bu tedbirler uygulanırken ölçülülük ilkesi göz ardı edilmemelidir ve somut olaydaki çatışan menfaatlere göre bir orantı kurularak karar verilmelidir. Örneğin sadece bir adet zararlı içeriğin bulunduğu bir internet sitesine erişimin tamamen kapatılması, bireylerin haberleşme özgürlüğüne veya düşünce ve kanaatlerini açıklama özgürlüğüne aykırılık oluşturabilir. Sadece zararlı içeriği kaldırmak yerine tüm siteyi erişime kapatmak ölçülülük ilkesine de aykırı bir karar olur. Bu duruma ek olarak, İnternet Kanunun 8. maddesinde yer alan “…içeriği aşağıdaki suçları oluşturduğu hususunda yeterli şüphe sebebi bulunan yayınlarla ilgili” cümlesindeki yeterlilik kısmı, geniş yorumlandığı takdirde yine yukarıda bahsedilen anayasal haklarla ve ilkelerle zıt durumlar ortaya çıkabilecektir.
Açıklanan nedenlerle, günümüzde internette yapılan bireysel işlemlerin artmasıyla doğru orantılı şekilde zararlı içerikler de artmış ve bunların sonucunda oluşacak suçlarla mücadele etme gereği doğmuş olsa da, bu mücadelenin orantılı ve ölçülü şekilde yapılması son derece önemlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
[1] DOĞAN, B. “İnternetten İçeriğin Çıkarılması ve Erişimin Engellenmesi”
[2] ÖZAYDIN, Ö. “İnternet Kanunun 8.Maddesi Çerçevesinde Erişimin Engellenmesi Kararı”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2017.
[3] KARAKAYA, S. “5651 Sayılı Kanunun 9.Maddesi ve Erişimin Engellenmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2018.