A. GİRİŞ
Kripto para birimleri, otonom araçlar ve robotlardan sonra Non-Fungible Token’lar (“NFT”) de teknoloji ve dijital sanat dünyasında büyük bir yankı uyandırdı. 2021 yılında milyon dolarları bulan NFT satışları gerçekleşti. Kripto para birimlerinin temelini oluşturan blokzinciri teknolojisini kullanan NFT’ler, sanatçı, yatırımcı ve koleksiyonerler tarafından büyük bir ilgi görmektedir. Peki tarihe geçen satışlara imza atan bu NFT’ler nedir? NFT kelime anlamı ile değiştirilemez token anlamına gelmektedir. Merkezi olmayan bir sistem aracılığıyla doğrulanabildikleri için kripto para birimlerine benzerdir. Ancak benzersiz, bölünemez ve değiştirilemez olmaları bakımından kripto para biriminden ayrılırlar. Türünün tek örneği olmalarından dolayı normalde herkesin ücretsiz olarak bilgisayarına indirebileceği bu çalışmalar günümüzde binlerce dolara alıcı bulmaktadır.
B. NFT NEDİR?
- NFT’nin Özellikleri
NFT, blokzincir üzerinde var olur ve sanat eserinin yaratıcısı, ne zaman ve kime satıldığı hakkında bilgiler vermektedir. Söz konusu bir sana eserinin mükemmel bir kopyası oluşturulsa bile sahteliği derhal anlaşılıcaktır. Bu anlamda NFT, dijital bir çalışmanın gerçekliğini ve benzersizliğini onaylayan dijital bir orijinallik sertifikasıdır. Aslında NFT satın alan kişi, bir blokzincirinde benzersiz bir kod parçası satın almaktadır. NFT biçimindeki bir eser herkes tarafından serbestçe indirilebilir ve saklanabilir. Lakin NFT’nin yalnızca bir sahibi vardır ve bu durum değiştirilemez. Örneğin Mona Lisa tablosunun fotoğrafı çekilebilir veya kopya baskıları satılabilir. Ancak yalnızca bir orijinal tablo bulunmaktadır. NFT de türünün tek örneği olan dijital bir varlıktır.
Dolar değiştirilebilen bir varlık iken NFT değiştirilemez. Örneğin, 10 dolarlık bir banknot iki adet 5 dolarlık banknotla değiştirildiğinde toplamda yine aynı miktarda para bulunur. Ancak, banknotun aksine bir uçak bileti, yolcuya özel bilgiler içerip başka bir kişi tarafından kullanılamadığından değiştirilebilir nitelikte değildir. Aynı şekilde NFT’ler de benzersiz olduğundan başka bir NFT ile değiştirilemezler.
- Neler NFT Olabilir?
Dijital sanatlar, NFT’lerin oldukça popüler olduğu alanlardır. Tüm sanat eserleri, NFT’ye dönüştürülüp satışa sunulabilir. Örneğin bir ses veya görüntü dosyası, bir tweet, oyun içindeki sanal öğeler, ikonik spor anlarının video görüntüleri NFT’ye dönüştürülerek satılabilir. NFT’ler, orijinal eserin yaratıcısı hakkında bilgi verip kendi dijital eserleri üzerinde satın alanların gerçekten hak sahibi olmalarını sağlar ve bunu teyit eder. Sanatçılar satılan çalışmalarının yeniden satılması durumunda belirledikleri oranda komisyon ücreti alabilir. Bunun dışında sanatçılar artık eserlerini dünyanın her yerine ulaştırabilme kabiliyetine kavuşmuş olurlar. Ayrıca NFT, aracı kurumları ortadan kaldırarak sanatçı ve alıcıyı doğrudan bir araya getirir ve sanatçılara mali kaygılardan uzak daha özgür bir sanat alanı oluşturmaktadır.
- Tarihe Geçen NFT Satışları
Dijital sanatçı Beeple’a ait “Everydays: The First 5,000 Days” adlı JPG formatındaki dijital görüntü dosyasının 69.3 milyon dolara satılması bir açık artırmada satılan en pahalı NFT olmuştur. Çevrimiçi bir müzayedede 100 dolarlık tekliflerle başlayan açık artırma iki haftanın sonunda 69,3 milyon dolara kadar çıkarak bu fiyat üzerinden alıcı bulmuştur. Gerçek ismi bilinmeyen Metakovan takma adlı alıcının fiziksel olarak var olmayan bir sanat eserine bu kadar para vermesi insanların ve medyanın dikkatini çekmiştir. JPG formatındaki bu eser ayrıca yaşayan bir sanatçıya ait en pahalı üçüncü eser olarak tarihe geçmiştir. Bir diğer çarpıcı örnek ise robot Sophia’nın “Sophia Instantiation” adlı dijital çalışmasının açık artırmada 688.888 dolara NFT olarak satılmasıdır. Robot Sophia’nın dijital sanatçı Andrea Bonaceto ile birlikte meydana getirdiği çalışma yapay zeka ile dijital sanatın birleştiği bir NFT’dir.
Spordaki ikonik anlar da kısa klipler halinde NFT biçiminde satışa sunulmaktadır. NBA’in resmi NFT platformunda satışa sunulan LeBron James’in videosu 208 bin dolara alıcı bulmuştur. Müzisyen Steve Aoki’nin eseri olan “Hairy” isimli NFT biçimindeki müzik videosu ise 888,888,88 dolara satılmıştır. Twitter CEO’su Jack Dorsey ise Twitter ‘ın kurulduğu tarih olan 21 Mart 2006’da Twitter’da attığı ilk tweetini NFT olarak yaklaşık 2,9 milyon dolara satmıştır.
NFT’ler sadece sanat eserleriyle sınırlı değildir. Dijital sanat eserleri, sanal oyun varlıkları ve spor kartlarının NFT olarak satılmasından sonra dijital konutlar da NFT piyasasında yer almaya başlamıştır. Bu kapsamda sanatçı Krista Kim tarafından tasarlanan dünyanın ilk NFT dijital konutu 500.000 dolara satılmıştır.
NFT’lerin eşsiz olmasından ötürü bazı çalışmaların değerleri bu derece yüksek olabilmektedir. Ancak NFT’lerin değerini arz talep dengesi ile belirlendiği unutulmamalıdır. NFT dünyasındaki tarihe geçen bu satışlara rağmen genel NFT satışları makul fiyatlardadır.
- Neden NFT?
NFT satın alma işlemi, alıcının blokzincirine kaydedilen benzersiz bir seri numarasına sahip olmasını ifade eder. Dijital sanat alanı şu anda yatırım için büyük bir potansiyel olarak görülmektedir. Geleneksel koleksiyon ürünlerinde olduğu gibi benzeri olmayan, türünün tek örneği olan varlıkların ileri de daha da değerlenmesi oldukça muhtemeldir. Birçok koleksiyoner, yatırım amaçlı ileride daha yüksek değerlere satmak amacıyla NFT satın almaktadır. Çünkü NFT ile bir sanat eserinin türünün tek örneği olup olmadığı ve kime ait olduğu şüpheye yer vermeksizin tespit edilebilmektedir.. Normalde bir eserin orijinalliğini ispatlamak, eserin mülkiyet geçmişinin izini sürmek ve kamuya açık bir kayıt bulmak oldukça zordur. Blokzinciri teknolojisi ise her işlemin kaydını tuttuğundan ve bu kayıtlara herkes kolayca ulaşabildiğinden NFT’lerin orijinalliğini kanıtlamak kolaydır. Bu sebeple NFT’ler, koleksiyonerler ve yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir. Öyle ki sanat koleksiyoncusu Pablo Rodriguez-Fraile, Ekim 2020’de yine Beeple’ın meydana getirdiği ve blockzincir tarafından doğrulanan 10 saniyelik bir video sanat eserini 67 bin dolara satın aldıktan 4 ay sonra aynı eseri 6,6 milyon dolara satmıştır.
C. NFT’NİN HUKUKİ YAPISI
- Genel olarak
Her yeni ürün ve hizmette olduğu gibi, NFT’lerin de hukuki durumu bugün belirsizlik içindedir. İlk olarak NFT’lerin küresel bir pazar alanı yaratmasından dolayı yasal hususlar, uluslararası bağlamda farklı yargı alanları göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. Çok az sayıda ülke, dijital varlık hizmet sağlayıcılarını düzenlemeye yönelik adım atsa da diğer ülkeler ortaya çıkan sorunları mevcut mevzuatlar çerçevesinde çözmeye çalışmaktadır. Bunun dışında çeşitli NFT pazar yeri platformlarının yayınlandıkları kendi hizmet şartları bulunmaktadır. Örneğin Rarible platformu hizmet sözleşmesinde mevcut yasal düzenlemelerin belirsizliğini ve kullanılan teknolojinin risklerini şu şekilde ifade etmiştir: “Her Kullanıcı, bu tür teknolojilerin yeni, deneysel ve spekülatif olduğunu ve bu nedenle işleyişi, etkileri ve riskleri ile mevcut yasanın uygulanmasına ilişkin önemli belirsizlikler olduğunu kabul eder.”
NFT’lerin geleneksel varlıklardan çok farklı olduğu unutulmamalıdır. Bir NFT alım- satımında her iki tarafında dikkatli olması gerekir. Alıcıların, satın alacakları veya hali hazırda sahip oldukları NFT üzerinde hangi haklara sahip olacağı konusunda bilgi sahibi olması kişinin menfaatinedir. NFT’yi satın alan kişinin birçok şeyi yapmaya izni yoktur. Platformların hizmet şartlarında da bununla ilgili çeşitli maddeler bulunmaktadır. Örneğin NBA maçlarının önemli kesitlerini NFT olarak satışa sunan NBA Top Shot’ın hizmet şartları uyarınca alıcı, NBA’in yazılı izni olmadan NFT’nin herhangi bir unsurunu ticarileştiremez, değiştiremez ve NBA’in saldırgan veya nefret dolu olarak gördüğü herhangi bir şeyin yanında bu NFT’yi kullanamaz. Bu NBA Top Shot’ın kendi nezdinde getirdiği birkaç sınırlamadır. Bunun gibi her platform kendine özgü sınırlamalar getirmiştir.
Her ne kadar NFT dünyasında özellikle vergi ve fikri mülkiyet hukuku açısından çatışmalar meydana gelse de kripto para birimleri gibi NFT’ler de kara para aklama aracı olarak kullanılabildiğinden NFT alım satımı yapanların ceza hükümleri kapsamında suçun mağduru olmaması için yaptıkları işlemlerde ve kullandıkları pazar platformları konusunda dikkatli olmaları önemlidir. Birçok kişinin takma ad ile faaliyet göstermesi suç faaliyetlerinin takibini zorlaştırmaktadır. Özellikle dolandırıcılar, kullanıcıların bilgisizliğinden ve mevcut mevzuattaki boşluklardan yararlanmaya çalışmaktadır.
- Fikri Mülkiyet Hukuku Açısından NFT
Kural olarak, bir NFT’nin satın alınması, bu tür çalışmaların tüm telif hakkını alıcıya devretmez. Örneğin, bir kişi bir resim tablosu satın aldığında, sergileyebileceği fiziksel resmin kendisini elde etmiş olur. Ancak bu resmin çoğaltılması veya türev çalışmalarının yapılması gibi haklara sahip değildir. NFT için de aynı durum geçerlidir. Alıcı sadece benzersiz bir dijital varlığın sahibi olduğunu kanıtlayan bir koda sahiptir. Bu sebeple bir NFT satımı söz konusu olduğunda “hangi hakları satın alıyorum?” sorusu tarafların üzerine sözleşme yapabileceği ve ideal olarak da sorulması gereken bir sorudur.
NFT yaratıcısının da NFT’sini platformda satışa koymadan önce meydana getirdiği çalışmayı yayınlamak ve satışa koymak için yetkili olması şarttır. İnsanlar kendi yaratmadıkları çalışmaları NFT’ye dönüştürebilir. Başkasının çalışmasını kullanarak NFT oluşturan bir kişi, telif hakkı sahibinden izin almalıdır. Örneğin, izinsiz bir şekilde ticari markaların logoları kullanılarak yapılan bir görüntünün NFT olarak satışa sunulması doğru değildir. Marka sahipleri, bir NFT’nin parçası olarak markalarının yetkisiz kullanımına itiraz edebilerler. Bu şu an için NFT alanında yaşanan en büyük yasal sorundur. Bu gibi sorunların önüne geçmek amacıyla NFT pazar yerleri, hizmet şartlarında sorumluluk reddi beyanlarına yer vermektedir. Rarible NFT platformunun hizmet şartları uyarınca “Rarible Company’nin, Rarible’da kullanıcılar tarafından yaratılan çalışmalara dair hiçbir sorumluluğu bulunmamaktadır. Rarible Company, Rarible’da kullanıcılar tarafından yaratılan herhangi bir çalışmanın gerçekliğini, özgünlüğünü, benzersizliğini, yasallığını veya değerini araştırmaz ve garanti edemez.” Birçok NFT platformu konu hakkında aynı politikayı izlemektedir. Bu sebeple NFT ile işlem yapmadan önce ilgili hizmet sözleşmesinin okunması ve satın alınmak istenen NFT ve yaratıcısı hakkında gerekli araştırmaların yapılması uzmanlar tarafından önerilmektedir.
- NFT’nin Vergilendirilmesi
NFT’lerin uluslararası çapta işlem görmesi, NFT satıcı ve alıcılarını farklı yargı alanlarının vergi rejimleriyle uğraşmak zorunda bırakmıştır. Türkiye dahil birçok ülkede kripto para işlemlerinin vergilendirilmesinde belirsizlikler devam ederken NFT’lerde de vergilendirmenin nasıl yapılacağı netlik kazanmamıştır. NFT, kripto para birimlerini kullandığından kripto paralar ile doğrudan ilgilidir. Bu sebeple öncelikle kripto paraların vergi konusu kesinleşmelidir.
ABD Gelir İdaresi (“IRS”) uyarınca yalnızca satın alımından bu yana değeri artan kripto para birimleri ile NFT satın alanlar vergi ödeyecktir[1]. Örneğin, 2018’de toplam 100 dolarlık ETH (Ethereum) satın alan bir kişinin şu anda yaklaşık 1.700 doları vardır. Bu kişi 1.700 doları, bir NFT satın almak için kullandığında IRS’ye göre kişinin 1.600 dolarlık kazancı üzerinden vergi ödemesi gerekmektedir. NFT alıcısı daha sonra NFT’yi daha yüksek bir fiyata tekrardan sattığında yine vergiye tabii olacaktır.
IRS kuralları şu an için sadece Amerika’daki alıcılar için geçerlidir. 69 milyon dolara satılarak rekor kıran NFT’nin alıcısı Singapur’da olduğundan Singapur’da böyle bir vergilendirme şuan için geçerli olmayacaktır. Ancak IRS, söz konusu satışla ilgili olarak eseri meydana getiren ve satan sanatçıdan vergi alacaktır. Vergi uzmanları, 69 milyonluk NFT satışından on milyonlarca dolar verginin söz konusu olabileceğini bahsetmektedir. Ancak henüz böyle bir vergi ödemesi gerçekleşmemiştir.
Vergilendirme konusundaki en büyük problem ise NFT pazar platformları tarafından raporlanan satışlardır. Bu platformlar bir NFT’nin satış fiyatını bildirebilir ancak satın almada kullanılan kripto para birimi üzerindeki alıcının kazancını bilemeyecekleri için vergilendirmenin şu an için nasıl olacağı belirsizliğini korumaktadır.
Türkiye’de ise henüz kripto para işlemlerinin vergilendirilmesi hakkında bir düzenleme bulunmazken NFT’ler hakkında bir şey söylemek mümkün değildir. Öncelikle NFT’lerin Türk hukukunda tanımlanması ve kripto paraların vergilendirilmesi ile ilgili bir düzenlemeye gidilmesi gerekmektedir.
D. SONUÇ
NFT’lerin popülaritesi giderek artmaktadır. Gelecek hakkında şu an için net bir şey söylemek güç olsa da bugün NFT’ler sanat dünyasında bir devrim yaratmıştır. Sanatçılar başta olmak üzere koleksiyoncular ve yatırımcılar dijital sanat pazarına yönelmiş durumdadır. Büyük kurumların da NFT pazarına katılması NFT’lere güvenilirlik ve prestij kazandırmıştır. NFT satın almayı düşünen herkes, bunun riskli ve spekülatif bir pazar olduğunu akılda tutmalıdır. Son olarak işlem yapmadan önce satın alınmak istenen NFT üzerindeki yasal hakların neler ile sınırlı olduğunu bilmek alıcılar için oldukça önemlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
[1] https://www.forbes.com/sites/shehanchandrasekera/2021/03/11/how-are-non-fungible-tokens-nfts-taxed/?sh=67436bf21f29
[2] NFT-Token: Alles Wissenswerte über nicht-fungible Token, 3 Mart 2021, https://capital.com/de/nft-token-alles-wissenswerte
[3] What are NFTs and why are some worth millions?, 12 Mart 2021, https://www.bbc.com/news/technology-56371912
[4] NFT nedir: İnternetten kolayca indirilebilen bir dijital eser, nasıl 70 milyon dolara alıcı buldu?, 13 Mart 2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56385962
[5] State of Crypto: It’s Time to Talk About NFTs and Intellectual Property Law, 9 Mart 2021, https://www.coindesk.com/nfts-legal-questions
[6] NBA Top Shot, https://nbatopshot.com/terms
[7] Tax surprise looms for NFT investors who use crypto, 17 Mart 2021, https://www.cnbc.com/2021/03/17/tax-surprise-looms-for-nft-investors-who-use-crypto-.html
[8] NFTs: What Are You Buying and What Do You Actually Own?, 18 Mart 2021, https://www.thefashionlaw.com/nfts-what-are-you-buying-and-what-do-you-actually-own/
[9] The Coming Blockchain Revolution in Consumption of Digital Art and Music: The Thinking Lawyer’s Guide to Non-Fungible Tokens (NFTS), 25 Mart 2021, https://www.natlawreview.com/article/coming-blockchain-revolution-consumption-digital-art-and-music-thinking-lawyer-s
Yazar
ozgethn@gmail.com